Diafragma: scherpte en onscherpte in je foto’s

Een camera werkt met drie verschillende waarden: diafragma, sluitertijd en ISO. Door deze drie onderdelen te begrijpen, leer je de basis van fotografie. Hiermee bepaal je namelijk hoe je foto eruit komt te zien. In dit artikel leer je wat het diafragma is, hoe je dit creatief kunt inzetten en welke gevolgen het aanpassen van deze waarden heeft.

Wat is het diafragma in fotografie?

Het diafragma in je camera is de opening waardoor het licht door je lens op de sensor valt. Deze opening wordt gevormd door lamellen die afhankelijk van je instellingen een groter of kleiner gat maken. Hoe groter het gat, hoe meer licht er binnen komt. Hoe kleiner het gat van het diafragma, hoe langer je de sensor moet belichten om je foto af te drukken.

Eigenlijk is het diafragma het beste te vergelijken met de pupil in je ogen. In een donkere ruimte worden je pupillen wijder om beter te kunnen zien. Dan komt er dus meer licht op je netvlies. Terwijl je pupillen juist kleiner worden in een omgeving met veel licht, om niet te veel licht binnen te laten. Je camera werkt dus net zo!

Wat heeft diafragma met scherptediepte te maken?

Door zelf het diafragma in te stellen bepaal je hoe je foto’s eruit komen te zien. Het diafragma regelt namelijk niet alleen de hoeveelheid licht die op je sensor komt, maar ook de scherptediepte in je foto’s. Scherptediepte is de diepte waarin je foto scherp is. Hoe groter deze diepte, hoe meer er scherp zal zijn in je foto.

Je kunt dus een foto maken die van de voorgrond tot de achtergrond helemaal scherp is. Maar je kunt ook een foto maken waarbij alleen je onderwerp scherp is en de achtergrond juist wazig (met bokeh) is. De hoeveelheid scherpte in je foto wordt geregeld door de waarde van het diafragma.

Het F-getal

Het diafragma op je camera wordt weergegeven met een F-getal. De reeks getallen loopt ongeveer van F1.4 tot F32, afhankelijk van de lens die op je camera zit. Hoe kleiner het getal, hoe groter de opening van het diafragma. En hoe groter het getal, hoe kleiner de opening is. Het klinkt ingewikkeld, maar als je dit deel van fotografie begrijpt, dan gaat er een hele wereld voor je open.

Onthoud het volgende
Een klein F-getal staat gelijk aan een kleine scherptediepte (klein deel van je foto is scherp)
Een groot F-getal staat gelijk aan een grote scherptediepte (groot deel van je foto is scherp)

In de afbeelding hieronder heb ik visueel gemaakt hoe dit er ongeveer uit ziet. Zoals je ziet gaan de lamellen steeds meer open, hoe kleiner het F-getal is. Hierdoor kan er meer licht op de sensor vallen en heb je een kortere belichtingstijd nodig.

Wanneer kies ik voor welk diafragma?

Je zult merken dat je je tijdens het fotograferen vaak zult laten leiden door de scherpte die je in je foto wilt hebben. Maak je een close-up foto van een vlinder? Dan wil je waarschijnlijk dat de achtergrond onscherp is, zodat alle aandacht naar de vlinder gaat. Een grote opening (klein F-getal) is dan de beste keuze.

Maak je een foto van een landschap waarin je zowel de voorgrond als de achtergrond scherp wilt hebben? Dan is het het beste om te kiezen voor een hoog F-getal, zodat je zoveel mogelijk scherpte in je foto krijgt.

Hoeveel er precies scherp is in je foto, is afhankelijke van meerdere factoren. Bijvoorbeeld de brandpuntsafstand van het objectief dat je gebruikt en de afstand tussen de voorgrond en achtergrond van je foto. Je kunt dit het beste uitvinden door eenzelfde foto met meerdere diafragma waarden te maken. Hieronder laat ik je zien hoe dat er bij mij uitzag.

Lees ook: Wat is de brandpuntsafstand in fotografie? + voorbeelden

De belichtingsdriehoek: diafragma, sluitertijd en ISO

Nu je weet hoe het diafragma werkt en wat je ermee kunt bereiken in je foto’s, is het tijd om wat meer te vertellen over de andere twee waarden waar je camera mee werkt: sluitertijd en ISO. Deze drie waarden staan met elkaar in verband. Als je het F-getal van het diafragma aanpast, zul je ook iets met de andere instellingen moeten doen.

De sluitertijd is de instelling die aangeeft hoe lang de sluiter openstaat. Met andere woorden, je bepaalt hiermee hoe lang er licht via het diafragma op de sensor kan vallen. Die belichtingstijd wordt bepaald door de grootte van het diafragma en door de hoogte van de ISO waarde.

Met de ISO-instelling bepaal je de lichtgevoeligheid van de sensor. En die lichtgevoeligheid hangt weer samen met de kwaliteit van je foto. Hoe lager het ISO getal (bijvoorbeeld 100) is, hoe beter de kwaliteit. Hoe hoger je gaat, hoe meer ruis je zult zien en hoe minder scherp de details zullen zijn.

Kortom: je hebt alle drie de instellingen nodig om je foto goed te kunnen belichten. Maar wees niet bang, je camera zal op de automatische- of halfautomatische standen zelf de juiste waarden voor die situatie bepalen. Je hoeft het dus niet altijd zelf te doen.

Meer informatie over de belichtingsdriehoek: Wat is de belichtingsdriehoek in fotografie?

Verschillende lenzen

Ik vertelde al kort iets over verschillende lenzen. De meeste standaard lenzen op een camera kunnen niet kleiner dan F3.5 of F4. Wil je meer onscherpte in je foto? Dan zijn er lenzen die naar F2.8, F1.8 of zelfs F1.4 kunnen!

Zo schreef ik al eens over de ‘plastic fantastic’-lens die bijna iedere fotograaf in zijn/haar bezit heeft. Een 50mm F1.8 lens die lekker klein en heel betaalbaar is. En het mooiste hiervan, je kunt er dus perfect onscherpe achtergronden mee maken. Ideaal voor het fotograferen van objecten, portretten, en details.

Lees ook: tutorial – onscherpe achtergrond in je foto met Photoshop

Veelgestelde vragen over het diafragma in fotografie

1. Wat zijn situaties waarin het aanpassen van het diafragma het beste resultaat oplevert voor een foto?

Het aanpassen van het diafragma kan verschillende effecten hebben op je foto’s. Het gebruik van een groter diafragma (klein F-getal) zoals f/1.8 zorgt bijvoorbeeld voor een kleine scherptediepte. Hierdoor wordt het onderwerp losgehaald van de achtergrond. Dit is onder andere ideaal voor portretfotografie waarbij de nadruk ligt op het onderwerp.

Aan de andere kant zorgt het gebruik van een kleiner diafragma (groot F-getal) zoals f/16 voor een grotere scherptediepte. Door dit in te stellen zorg je ervoor dat meer van de scène scherp wordt op je foto. En dat kan handig zijn voor bijvoorbeeld landschapsfotografie.

2. Hoe beïnvloedt het diafragma de scherptediepte bij verschillende soorten lenzen en brandpuntsafstanden?

We weten inmiddels dat het diafragma invloed heeft op de scherptediepte. Dit zie je in het gebied voor en achter het scherpstelpunt en hoe scherp dit wordt weergegeven in je foto. Maar dit is niet bij iedere lens hetzelfde. Het effect is namelijk prominenter bij grotere brandpuntsafstanden.

Stel, je hebt twee lenzen met verschillende brandpuntsafstanden: eentje van 35mm en eentje van 200mm. Dan zul je meer onscherpte zien met hetzelfde diafragma op 200mm dan bij een brandpuntsafstand van 35mm.

3. Hoe stel je het diafragma in bij het fotograferen van bewegende onderwerpen, zoals sportevenementen of dieren in het wild?

Bij het fotograferen van bewegende onderwerpen is het belangrijk om het diafragma zo in te stellen dat de gewenste balans tussen scherpte en een bruikbare sluitertijd wordt bereikt. Het kan dus handig zijn om een groter diafragma (kleiner F-getal) te gebruiken om een snellere sluitertijd mogelijk te maken en bewegingsonscherpte te minimaliseren.

Is het belangrijk dat er meer scherp is in je foto? Dan kun je beter een kleiner diafragma (groot f-getal) kiezen. Speel vervolgens met je ISO-waarde om alsnog een snelle sluitertijd in te kunnen stellen. Zo voorkom je beweging in je foto. Er is zijn geen vaste waardes die je hier voor kunt gebruiken. Ieder moment is anders en vraagt om andere instellingen. Experimenteer dus met verschillende instellingen om de gewenste resultaten in je foto’s te bereiken.

4. Wat heeft bokeh met diafragma te maken?

Bokeh verwijst naar de kwaliteit van de onscherpte in de achtergrond van een foto, en het heeft zeker te maken met het diafragma. Het diafragma beïnvloedt de vorm en grootte van de lichtcirkels die ontstaan wanneer de achtergrond onscherp is. Bij een groter diafragma (klein F-getal) worden de lichtcirkels groter en zachter, en dat zorgt voor aantrekkelijke, dromerige bokeh. Daarentegen zijn de lichtcirkels bij een kleiner diafragma (groot f-getal) kleiner en scherper. Het kiezen van het juiste diafragma kan dus invloed hebben op de manier waarop de bokeh zichtbaar wordt in je foto’s.

Hopelijk is het iets duidelijker geworden hoe het diafragma werkt en wat je hier mee kunt. Probeer het vooral eens uit! Je zult zien dat je op die manier veel meer controle krijgt over het resultaat van je foto. Heb je nog vragen? Laat het me weten!