Wat is de belichtingsdriehoek in fotografie?

De belichtingsdriehoek is een handig hulpmiddel om beter te leren fotograferen. In de drie hoeken vind je: diafragma, sluitertijd en ISO. Deze drie instellingen staan namelijk in verband met elkaar bij het maken van een technisch goede foto. In dit artikel vertel ik je alles over de belichtingsdriehoek en hoe je deze kunt gebruiken.

Wat is de belichtingsdriehoek?

Een goede belichting van je foto ontstaat niet vanzelf. Dit hangt af van de waarden van drie instellingen: het diafragma, de sluitertijd en je ISO. In de belichtingsdriehoek komen deze drie instellingen samen. Ze moeten in evenwicht zijn om je foto goed te kunnen belichten. Pas je iets aan in je diafragma, dan heeft dit gevolgen voor de anderen waardes. Je zult dan ook iets moeten aanpassen aan de sluitertijd en/of de ISO instelling. Zie het dus als een ouderwetse weegschaal met 3 uiteinden die je in evenwicht moet krijgen.

Wanneer je fotografeert op de automatische stand, of in een bepaalde scène, dan zorgt jouw camera voor de juiste instellingen. Maar zodra je je camera in een handmatige stand gaat bedienen, en dus zelf alle instellingen regelt, is het belangrijk om de belichtingsdriehoek te begrijpen.

Iedere wisseling qua licht, instellingen of onderwerp maakt verschil voor de instellingen voor de belichting van je foto. Je zult keuzes moeten maken. En iedere keuze heeft direct gevolgen voor je andere instellingen. Om het duidelijker te maken vind je verderop in dit artikel een aantal voorbeelden van de belichtingsdriehoek. Wil jij hiermee oefenen? Lees dan ook het artikel over de simulatie van de belichtingsdriehoek.

Handmatige stand oefenen: Online oefenen met diafragma, sluitertijd en ISO

Diafragma, sluitertijd en ISO

Sluitertijd, diafragma en ISO zijn de basis instrumenten die jij tot je beschikking hebt bij het fotograferen. Hieronder leg ik je kort uit wat je met deze instellingen kunt doen. Klik op het woord om naar een uitgebreid artikel over dit onderwerp te gaan. Daarin ga ik de diepte in met meer informatie.

Sluitertijd: Met de sluitertijd regel je de snelheid waarmee de sluiter open en dichtgaat. In die tijd komt er licht op je sensor waardoor de foto gemaakt kan worden. Hoe korter de sluitertijd is, hoe minder licht er op je sensor kan vallen. Daarnaast zorgt een korte tijd ook voor het ‘bevriezen’ van je beeld. Of je nu een voorbijrijdende fietser fotografeert of een waterval. Een lange(re) sluitertijd geeft beweging aan je foto omdat er een langere tijd licht op je sensor terechtkomt. Het is leuk om daarmee te spelen. Maar pas ook op dat je geen ongewenste bewogen foto’s krijgt. Een statief of stabiele ondergrond kan hierbij helpen.

Diafragma: Met het diafragma bepaal je hoe groot de opening is waardoor het licht op je sensor valt tijdens de periode dat je sluiter openstaat. Het diafragma bestaat uit lamellen die een grote of kleinere opening kunnen maken, afhankelijk van jouw instellingen. Een klein diafragma-getal is een grote opening. Terwijl een groot getal juist een kleine opening is. Hoe groter de opening (kleiner getal) hoe meer onscherpte je zult creëren in je foto. Denk bijvoorbeeld aan een portret waarin de achtergrond wazig is. Bij een groot diafragma-getal zal het grootste deel van je foto scherp zijn.

ISO-waarde: Met de ISO-waarde bepaal je de lichtgevoeligheid van de sensor. Hoe lager het getal, hoe minder lichtgevoelig. Je zul dan dus langere tijd je sluiter open moeten zetten en/of een grotere diafragma-opening moeten kiezen om je foto juist te belichten. Wanneer je de ISO-waarde naar een groter getal zet, wordt je sensor lichtgevoeliger. Maar dit zorgt er ook voor dat je foto’s meer ruis krijgen. Ruis is een korrel in je foto die ervoor zorgt dat hij minder scherp is en je details minder goed zichtbaar zijn.

Nu je begrijpt wat sluitertijd, diafragma, ISO en de belichtingsdriehoek zijn, is het tijd voor voorbeelden. Deze voorbeelden laten je diverse mogelijkheden zien hoe je de belichtingsdriehoek in de praktijk kunt gebruiken.

Voorbeelden belichtingsdriehoek in de praktijk

Diafragma aanpassen

Stel je voor:
Je hebt een foto gemaakt van een vriendin voor een graffiti muur. De foto is prima belicht, maar de muur is onscherp terwijl je deze juist graag óók scherp wilt hebben. Hiervoor moet je het diafragma aanpassen naar een kleinere opening (groter getal).

Wat is het effect:
Als je het diafragma aanpast en je laat de sluitertijd en ISO hetzelfde staan, dan wordt je foto onderbelicht en dus te donker. Waarom? Je maakt de opening waar het licht doorheen komt kleiner, maar de sluitertijd (de tijd dat het licht op de sensor kan vallen) blijft gelijk. Er komt dus minder licht binnen, je foto wordt donkerder.

Oplossing:
Er zijn twee opties, namelijk beide andere punten van de belichtingsdriehoek. Je kunt:
1. De sluitertijd langer maken
2. De ISO omhoog zetten (groter getal)
Welke optie het beste is is afhankelijk van je situatie. Als je de foto in de felle zon maakt dan kun je de sluitertijd vast nog wel wat naar beneden zetten zonder dat je foto bewogen uit de camera komt rollen. Maar als je hem ’s avonds maakt en je sluitertijd is al best lang, dan kun je beter de ISO omhoog zetten. Je krijgt dan wel meer ruis, maar dat is beter dan een onscherpe foto.

Sluitertijd aanpassen

Stel je voor:
Je staat bij een waterval en hebt je foto op statief staan. Je maakt een foto die prima belicht is, maar je wilt de waterval eigenlijk als een soort sluier op je foto hebben. Hiervoor heb je een langere sluitertijd nodig, dus dit stel je in

Wat is het effect:
Als je de sluitertijd langer maakt en je laat het diafragma en ISO hetzelfde staan, dan wordt je foto overbelicht. Waarom? Hoe langer je licht op je sensor laat vallen hoe lichter je foto wordt als je de andere instellingen gelijk houdt aan je eerdere foto. Tenzij je het gat waar het licht doorheen valt kleiner maakt of de lichtgevoeligheid (ISO) omlaag zet.

Oplossing:
Er zijn twee opties, namelijk beide andere punten van de belichtingsdriehoek. Je kunt:
1. De diafragma-opening kleiner zetten (groter getal)
2. De ISO omlaag zetten (kleiner getal)
Als je camera toch op statief staat en je wilt juist een langere sluitertijd dan zou ik eerst zorgen dat de ISO laag staat. Je foto is toch het mooiste met zo min mogelijk ruis! Maar als je in een bepaalde situatie een langere sluitertijd wilt hebben én een kleine diafragma-opening, dan zul je de ISO wil hoger moeten zetten.

De ISO ga ik niet behandelen omdat het maar weinig voorkomt dat je voor de lol je ISO gaat veranderen. Je wilt deze altijd zo laag mogelijk houden (klein getal) zodat de kwaliteit van je foto zo hoog mogelijk blijft.

Lees ook: Fototips – Fotograferen met automatische ISO

Hopelijk heb je aan de hand van deze twee voorbeelden een duidelijk beeld gekregen van de belichtingsdriehoek. Natuurlijk is voor beide opties nog de omgekeerde versie mogelijk (grotere diafragmaopening of kortere sluitertijd) maar daar werkt het dus precies andersom. Als je het ene gaat verlengen moet je het andere verkleinen, ga je iets vergroten dan moet je het andere verkorten. Zo zorg je dat de instellingen in evenwicht blijven.

Als je vragen hebt over de belichtingsdriehoek of andere relevante instellingen, laat het me weten bij de comments! Meer inspiratie ontvangen? Neem dan eens een kijkje op mijn Instagram account.